| EDEBİYAT |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
HALK EDEBİYATI GENEL ÖZELLİKLERİ
Türk halk edebiyatı ürünlerinin ortak özelliklerinin başında, anlaşılır bir Türkçeyle söylenmiş ya da yazılmış olmaları gelir. Halk edebiyatı ürünlerinin büyük bir bölümünü nazımla söylenmiş türkü, ağıt, ninni, mani, koşma, koçaklama vb. türler oluşturduğu için, bu türlerde başlıca ölçü hece ölçüsüdür.
Özellikle 16. yüzyıldan sonra, kimi halk şairlerinin gerek ilişkide oldukları medrese kültürü ve çevresinin etkisi, gerekse divan şairlerine özenmelerinden kaynaklanan hece dışında ve ağdalı bir dille söyleme özellikleri görülmüştür. Fakat bu, halk edebiyatı ürünlerinin özellikleri sıralanırken temiz bir Türkçeyle söylenmiş olduklarının belirtilmesine engel değildir.
Halk edebiyatı ürünlerinin dil ve biçim dışında bir diğer özelliği ise büyük bir bölümünün bireysel değil imece usulüyle yaratılmalarıdır. Bu imece usulüyle yaratım, kimi adlara ait gösterilen şiirlerde de böyledir. Bir şiirin, bir masalın, bir türkünün, bir fıkranın birden çok söyleniş şeklinin olması da bu ortak yaratma niteliğinden ileri gelmektedir. Bugün Karacaoğlan, Pir Sultan, Yunus Emre gibi adı belli halk ozanlarımıza ait şiirlerin bile birden çok söyleniş şekilleri vardır. Bu ozanlarımız etrafında bir Karacaoğlan şiirinden çok Karacaoğlan şiir geleneği ya da Pir Sultan şiir geleneği vurgulamasının yapılması da bu gerçeklikten ileri gelmektedir. Yani, halk benimsediği, kendi duygu ve düşüncesiyle bütünleştirdiği ürünlere yenilerini eklerken, ona gönlünde yer etmiş bu adlardan birini yakıştırmaktan kaçınmamıştır.
Halk Edebiyatının özelliklerini maddeler halinde şöyle özetleyebiliriz:
-
Dil ve anlatımda süslü söyleyişe yöneliş yoktur. Genellikle yalın anlatım kullanılır.
-
Söylendikleri, yaşatıldıkları devir ve çevrenin yaygın Türkçesi kullanılmıştır.
-
Halkın içinden doğan eserler, konu, tema ve duyarlık bakımından halkın hayatına sıkı sıkıya bağlıdır.
-
Şairler, genellikle okumamış kişilerdir.
-
Aşk, doğa, ayrılık, özlem, ölüm, din, tasavvuf konularının yanı sıra toplum hayatını ilgilendiren sorunlara da sık sık eğilen şairler, bunlarla ilgili eleştiriler getirirler. Daha çok somut konular işlenir. -Biçimden çok konuya ağırlık verilmiştir.
-
Âşık edebiyatı şiir ağırlıklı bir edebiyattır.
-
Âşık veya saz şairi denilen sanatçılar tarafından daima müzik eşliğinde söylenir. Şair şiirlerini saz eşliğinde, belli bir ezgi ile söyler.
-
Âşıklar, bu edebiyatın mensur kısmını oluşturan halk hikâyelerinin oluşumu, gelişimi ve aktarılmasında da önemli rol oynarlar.
-
Şiirde nazım birimi dörtlüktür. Yaygın olarak hece ölçüsü kullanılmıştır. Hecenin en çok 7’li, 8’li ve 11’li kalıpları kullanılmıştır. Fakat şehirde yaşamış, medrese eğitimi almış bazı ozanlar aruzu da kullanmışlardır.
-
Şiirler işledikleri konuya göre güzelleme, koçaklama, ağıt ve taşlama, ilahi… gibi adlar almışlardır.
-
Koşma, türkü, mani, destan, semâî… gibi değişik nazım şekilleri kullanılmıştır.
-
Âşık edebiyatı doğaçlamaya (irtical) dayanır. Âşıklar, eserlerini bir ön hazırlık olmaksızın, doğrudan sözlü olarak meydana getirirler. Bu yüzden şiirlerde derin bir anlam, kusursuz bir biçim görülmez.
-
Dinî-tasavvufî edebiyatın etkisinde kalmıştır.
-
Halk deyimlerine ve güzel halk söyleyişlerine yer verilir.
-
Az da olsa benzetmelerden faydalanılmıştır. (Boy serviye, yüz aya, kaş kaleme, diş inciye, yanak güle) -Şiirlerin başlığı yoktur, Nazım şekilleri ile adlandırılır.
-
Genellikle yarım kafiye kullanılır. Daha çok redifle ahenk sağlanır. Kafiyenin yanı sıra “ayak” da söz konusudur.
-
Konu, şekil ve dil bakımından dış tesirlerden uzaktır.
-
Nesir alanında da eserler verilmiştir. Nesir halk edebiyatında nazma göre çok çok önemsiz kalmıştır. Çünkü duygu ve düşüncelerin kalıcılığı şiirle daha kolay sağlanmaktadır.
-
Nesir örnekleri arasında halk masalları, halk hikâyeleri, efsaneler, atasözleri, deyimler, halk tiyatrosu, bilmeceler, fıkralar sayılabilir.
-
Bunlardan en yaygınları -tür olarak- masallar, hikâyeler ve efsanelerdir.
-
Atasözü, bilmece ve deyimler zaten -halkın ürünü olmakla beraber- her alanda herkes tarafından kullanılmaktadır.
-
Halk edebiyatı gözleme dayalıdır. Benzetmeler somut kavramlardan yararlanılarak yapılır. Söyledikleri her şey gerçek yaşamdan alınmadır.
-
Özellikle 18. yüzyıldan itibaren halk şairleri, divan şairlerinden etkilenerek aruzun belirli kalıplarıyla şiirler yazmayı denemişlerdir. Hatta divan şiirinin mazmunlarını da kullanmışlardır. Bu durumun ortaya çıkmasında halk şairlerinin, aydınlar ve divan şairlerince hor görülmelerinin, değersiz ve güçsüz sayılmalarının etkisi de vardır.
1-KOŞMA:11’li hece ölçüsüyle söylenir.Lirik şiirlerdir.Aşık edebiyatının temel nazım birimidir.Aşk,doğa,güzellik,yiğitlik ölüm ve eleştiri gibi konuları işler.Yarım,tam ve zengin uyaklar en çok kullanılan uyaklardır. Dört tane türü vardır. Bunlar:
Güzelleme: sevgi aşk konularını işler
Koçaklama: Kahramanlık konusunu işler
Ağıt :Sözlü edb. sagu
Taşlama: Divan edebiyatında hiciv günümüzde eleştiri denir. Kişi ve toplumun aksak yanlarını dile getirir.
2-SEMAİ: 8’li hece ölçüsüyle söylenen lirik şiirlere denir.Koşma ile konuları aynıdır.Karacaoğlan bu türün en büyük ustasıdır..
3-VARSAĞI :8’li hece ölçüsüyle söylenen lirik şiirlerdir.Konuları koşma ve semai ile ortaktır.Bre!hey!be hey! Gibi ünlemlerin kullanılması bu türü düğerlerinden ayırır . Bu tür Güneydoğu Anadolu’da yaşayan Varsak Ailesine aittir. Karacaoğlan bu türün en önemli ustalarındandır.
4-DESTAN: Genellikle 11’li hece ölçüsüyle söylenir,epik şiirdir. Kahramanlık,sosyal ve doğal olaylar temel konusudur..Ancak doğal destanlardan ayrılırlar.Doğal destanlar halk tarafından ,destanlar ise ozanlar tarafından oluşturulur.Doğal destanlar uzundur ancak bu destanlar 15-20 dörtlükten oluşurlar.(Kayıkçı Kul Mustafa- Genç Osman buna örnektir)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
