Roman-Hikaye

 

    Türk edebiyatı romanla ilk kez Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan yapmış olduğu Telemak’ın çevirisiyle karşılaşır.Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-ı Talat ü Fıtnat adlı romanı edebiyatımızda ilk yerli romandır. İlk hikaye kitabı Ahmet Mithat Efendi’nin Lataif-i Rivayat adlı eseridir. İlk edebi roman da Namık Kemal’in İntibah adlı eseridir.

 

   Tiyatro

 

     Yayınlana ilk tiyatro eseri Şinasi’nin Şair Evlenmesi adlı eseridir. Bu iki perdelik bir piyestir.Yazar görücü usulüyle evlenmeyi yerer.Şinasi bu eserinde meddah geleneğinden yararlanmıştır. Tanzimatçılar toplum için sanat görüşünü benimsedikleri için toplumu aydınlatmada tiyatroyu bir araç olarak görmüşlerdir.

 

     Şiir

 

     Tanzimat döneminde şiir alanında büyük yenilikler olmuştur. Şiirde biçim olarak divan edebiyatına bağlı kalınmış ancak konusu genişletilmiştir.

     Tanzimatla birlikte kanun,adalet,eşitlik,hürriyet vatan gibi konular işlenilmeye başlanmıştır.Bu dönemdeki şiirlerde konu bütünlüğü vardır. Eski şiirde parça bütünlüğü vardı.

      Tanzimat şiirinde dört ana tema vardır;

Sosyal temalar:medeniyet,akıl,kültür,hürriyet,adalet,eşitlik,vatan,millet

Metafizik temalar:varlık,yokluk,Allah,ölüm,madde,ruh

Aşk teması:Divan edebiyatındaki soyut ve platonik aşk yerine ete, kemiğe bürünmüş aşk anlatılır.

Tabiat teması: Mazmunlarla anlatılan soyut tabiat yerine somut bir tabiat işlenmiştir.

 

       Gazete

   

       İlk gazete 1831 yılında çıkarılan Takvim-i Vakayi’dir Bu resmi bir gazetedir.Ceride-i Havadis yarı resmi bir gazete olup 1840 yılında İngiliz William Churchill yayınlanmaya başlanmıştır.

       İlk özel gazete ise Şinasi ve Agah Efendi’nin birlikte çıkardıkları Tercüman-ı Ahval’dir.Daha sonra Şinasi tek başına 1862 tarihinde Tasvir-i Efkar adlı gazeteyi çıkarmaya başlamıştır.Bu gazete bir zaman sonra Namık Kemal tarafından yönetilmeye başlar.Bu gazete dışında Muhbir(1866)Hürriyet(1867)Basiret(1869)İbret(1867)adlı gazeteler çıkarılır.

TANZİMAT  EDEBİYATI GENEL ÖZELLİKLERİ

 

    1-Tanzimat edebiyatı sanatçıları divan edebiyatında bulunan bazı türleri (şiir,tarih,mektup)geliştirmiş bunun yanı sıra ise batı edebiyatından yeni türleri (makale,roman,hikaye,tiyatro,anı,eleştiri) edebiyatımıza sokmuşlardır.

   2-Tanzimat edebiyatının özellikle ilk dönem yazar ve sanatçıları Fransız devrimci yazarlarından (j.j.Rousseau,Montesqiue, vb.)yazarların etkisinde kalmışlardır.Bu görüşlere bağlı olarak hak,adalet,hürriyet,eşitlik, vatan, millet gibi kavramları ülkede yaymaya çalışmışlardır.

  3-Tanzimat edebiyatı sanatçıları iki kuşağa ayrılır:

 a)Toplum için sanat anlayışını benimseyenler Şinasi,Namık Kemal,Ziya Paşa,Ahmet Mithat Efendi

 b)Sanat sanat için görüşünü benimseyenler Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tahran,Sami Paşazade Sezai 

 

   4-Tanzimat edebiyatı sanatçıları batılı yazarların etkisiyle klasisizmin etkisinde(Şinasi,Ahmet Vefik Paşa,Ali Bey)romantizmin etkisinde (Namık Kemal,Recaizade Mahmut Ekrem,Ahmet Mithat Efendi,Abdülhak Hamit Tahran)realizmin etkisinde (Beşir Fuad,Sami Paşazade Sezai, Nabizade Nazım) eserler vermişlerdir.Ama bu dönemde bu akımların kuralları tamamen uygulanmamıştır.

 

  5-Tanzimat edebiyatı seçkin kesim için değil halk tabakası için ortaya getirilmiş bir edebiyattır ama Tanzimat edebiyatının ikinci dönem yazar ve şairleri bu görüşten uzaklaşmışlardır.

 

  6-Halk için yazma düşüncesinin bir sonucu olarak çoğu yazar konuşma diline yönelmek gerektiğini savunmuş ama hiçbiri eski alışkanlıklarından kopamamışlardır.

  

  7-Tanzimat edebiyatında en büyük yenilik nesirde anlatımın kuruluşunda yapılmıştır.Amaç hüner göstermek değil halka bir şeyler vermek olmuş bu nedenle kısa anlatım tercih edilmiştir.

 

  8-Nesirde ilk defa noktalama işareti kullanılmıştır.

 

 9-Şiirin konusu genişletilmiş günlük hayatla ilgili her türlü konu şiirin konusu olmuştur.

 

  10-Beyitlerin başlı başına bir bütün olmasından vazgeçilmiş şiirin bütününde bir anlam bağının olmasına dikkat edilmiştir.

 

  11-Şiirde aruz ölçüsünün kullanılmasına devam edilmiş olup hece ölçüsünün Türklerin milli ölçüsü olduğu savunulmuş başarısız bir iki denemeden ileriye gidilememiştir.

 

   12-Dilden yabancı kelimelerin atılmaya başlanması Türkçe’nin aruz kalıbına uydurulmasını zorlaştırmış bu nedenle nazımda eski kelimelerin kullanımına aynen devam edilmiştir.

  Tanzimat Edebiyatının Dönemleri

 

1.Dönem Tanzimat Edebiyatı

 

Özelikleri

 

1-Bu dönem sanatçıları ‘Sanat toplum için ‘görüşünü benimsemişlerdir.

2-Dilde sadeleşme amaçlanmış ama uygulanmamıştır.

3-Fransız yazarlardan etkilenmişlerdir

4-Romantizm akımından etkilenmişler bu nedenle eserlerdeki kişiler hastalıklı ve veremli kişilerdir.

5-Şiirde estetik güzellik yerine işlenen konu ön plana çıkmıştır. Yani içerik ön plandadır.

6-Bu dönemde yazılan romanlar roman tekniği açısından zayıftırlar. Romanda yer yer konu kesilip okura ansiklopedik bilgi verilir.

7-Noktalama işaretleri ilk defa bu dönemde kullanılmıştır.

8-Batı edebiyatından yeni türler edebiyatımıza sokulmuş ayrıca bizim edebiyatımızdaki türlerde yenileştirilmiştir.

9-Şiirde eski şekiller kullanılmış yeni konular işlenmiştir.

10-Bu dönem sanatçılarının çoğunluğu devlet adamıdır.

11-Hece ölçüsünü ve halk edebiyatını savunmuşlar ama uygulayamamış lardır.

12-Divan edebiyatına şiddetle karşı çıkmışlar fakat ondan kopamamışlardır.

13-Tanzimat edebiyatında her alanda ikilik görülür:

    sade dil savunulur,ağır dil kullanılır

    hece ölçüsü savunulur,aruz ölçüsü kullanılır

    divan edebiyatı kötülenir,o tarzda eserler verilir vb.

 

14-Bu dönemin sanatçıları;Şinasi,Namık Kemal,Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Vefik Paşa’dır.

         II.Dönem Tanzimat Edebiyatı (1878-1896)

 

 

 Özellikleri:

 

1-Sanat sanat içindir görüşü benimsenmiştir.

2-Bu dönem sanatçıları toplum sorunlarından ve siyasetten uzak kalmış sadece edebiyatla uğraşmışlardır.

3-Bu dönem eserlerin dili ağırdır.Şairler divan edebiyatına karşı batı edebiyatını savunmuşlardır.

4-Batı edebiyatının örneklerini başarıyla uygulamışlardır.

5-Roman ve hikayelerde  realizm,şiirde ise romantizm akımının etkisi görülür.Kölelik cariyelik bu dönem romanlarında da işlenir.

6-Şiirin konusu genişletilmiş ve hayattaki her güzel şeyin şiirin konusu olabileceği görüşü esas alınmıştır.Ölüm.yokluk,hiçlik gibi soyut kavram lar bu dönem şiirlerinin konusu olmuştur..

7-Eserlerin dili gayet ağırdır.Bu özelliklerinden dolayı Servet-i Fünun

Edebiyatının hazırlayıcısı olmuşlardır.

 

Bu dönemin başlıca yazar ve şairleri: Abdülhak Hamit Tarhan, Recaizade Mahmut Ekrem,Nabizade Nazım,Sami Paşazade Sezai’dir.

 

*****Muallim Naci her ne kadar bu dönemde yaşasa da yenicilere karşı divan edebiyatını savunduğu için dışarıda kalır.